Сот жүйесін цифрландыру заман талабы
Қоғам барынша жаңашылдыққа қол жеткізіп, жаңа технологияларды игере бастаған сайын мемлекеттік қызмет көрсетудің барлық салалары сол жаңашылдықтан қалмай оңтайлы қызмет көрсету мемлекеттің алға қойған негізгі міндеттері болып табылады. Себебі жаңашыл технологияларды, қашықтықтан қызмет көрсету тетіктерін дамыту біріншіден еліміздің тұрақты дамуын қалыптастырса, екіншіден қызмет көрсетудегі сыбайластықтың алдын алып, қағазбастылықтан арылтады және азаматтарымыздың уақытын үнемдейді.
Бүгінгі күнде сот жүйесінде осы жаңашыл технологияларды қолдануда арта қалып, немесе пайдаланбай жатқан жоқ. Оның бір дәлелі сот жүйесін реформалау бойынша әлемдік рейтингтің көрсеткіштеріне көз жүгіртетін болсақ, Қазақстан сот жүйесіндегі цифландыруда Латвия, Эстония және Сингапурден кейінгі төртінші орында тұр. Жаңа технологиялық ақпараттық жүйелермен сервистердің қатарында «Төрелік», сот органдарының интернет порталы мен азаматтармен заңды тұлғаларға қашықтықтан қызмет көрсететін «Сот кабинеті» ақпараттық жүйелері бар. Кез келген азаматтар немесе заңды тұлғалар өз үйінде отырып, кеңсесінде, іс-сапарда немесе жол жүріп бара жатып әлеуметтік желіні пайдалана отырып қашықтықтан сотқа өтінішхаттармен талап қоюлар, лауазымды адамдардың әрекеттеріне (әрекетсіздіктеріне) дау айту арыздарын немесе қашықтықтан онлайын сот отырысына қатысу мүмкіндіктері ашылған.
Бұл сандық технологиялар қоғамның сотқа деген сенімін, жариялылығын қамтамасыз етсе екінші жағынан азаматтарымызды әуре-сарсаңға салмай уақыт үнемдей отырып негізсіз бюрократиядан арылту болып табылады. Азаматтық даулар бойынша талап қойған кезде «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексінде айқындалған тәртіпте мемлекеттік бажды бюджетке төлеу банкоматтар, электрондық терминалдар, қашықтықтан байланысу және «электрондық үкімет» төлем шлюзі арналары арқылы электрондық түрде төлеу мүмкіндіктері қарастырылған.
Жалпылама айтқанда соттардағы ақпараттандыру құжаттарды сотқа электронды түрде жолдаудан бастап, оны сот өндірісіне қабылдау, ол құжатты судьялардың арасында автоматты түрде бөлу, сот талқылауына қатысу, сот шешімдерін тараптарға берумен оны атқаруға (орындауға) енгізуге дейін сот қызметінің барлық кезеңдерін қамтиды. Республиканың барлық деңгейдегі соттарында сот отырысы залдарында толығымен дыбыс-бейне жазба құрылғыларымен қамтамасыз етілген. Сондықтан соңғы кездерде сандық технологияларды тәжірибиеге енгізудің нәтижесінде, судьялардың іс-әрекеттеріне қатысты түсетін шағымдар азайып, сот қызметіне азаматтардың қолжетімділігі жеңілдетілген. Бұл орайда сот отырысы хатшылардың да жұмыстары едәуір жеңілдетілді. Бұрын сот отырысының хатшысы сот отырысының хаттамасын толық нұсқасын жазатын болса, қазіргі кезде сот отырысының қысқаша хаттамасы жасалып, сот отырысында жазылған бейне-таспаны іске тіркеу жолға қойылған.
Сот ісін қағазбастылықтан арылту мақсатында барлық істердің санаттары электронды форматта қаралуда. Тіпті азаматтардың сотқа келу мүмкіндігі болмаған жағдайда өзінің қалта смартфоны арқылы виртуалды сотқа қатысу тәжірибиесі де енгізілген.
Сот жүйесінде бұдан басқа да сандық технологияларды қолдана отырып сот төрелігін іске асыру бір жолға қойылу үстінде. Мұндай заманауи озық технологияларды сот тәжірибиесіне енгізу судьялармен сот қызметкерлерінің жұмысын оңтайландырып ғана қоймай, сот отырысына қатысатын тараптарға да тиімділігін көрсетуде. Қорытындылай айтқанда тікелей адамның қатысуынсыз цифрлық жүйенің көмегімен жүзеге асырылатын қызметтер әр азаматтың сотқа қолжетімділігін қалыптастырып, олардың сотқа деген сенімдерін арттырып, көңілдерінен шығуда деген үміттеміз.
Ырғыз аудандық сотының төраға міндетін уақытша атқарушы Т.Б.Бертанов
